Risicomanagement en weerstandsvermogen

De gemeente wil inzicht krijgen in de risico’s waardoor we adequate maatregelen kunnen treffen. We streven er naar dat het optreden van risico’s zo weinig mogelijk effect heeft op de uitvoering van het bestaande beleid en het bereiken van doelen. Dit doet Amersfoort door maatregelen te treffen ter voorkoming of beperking van risico’s, het risicobewustzijn van medewerkers te stimuleren en het weerstandsvermogen te bepalen. Het weerstandsvermogen geeft inzicht in hoeverre de gemeente in staat is ('voldoende vet op de botten heeft') om de financiële gevolgen van de risico's op te vangen.
Deze paragraaf bestaat uit een deel financiële risico's (weerstandsvermogen en beschikbare en benodigde weerstandscapaciteit). Het andere deel gaat over de niet-financiële risico's .

Ter voorbereiding op de begroting is een actualisatie van de risico-inventarisatie uitgevoerd. Risico’s met financiële effecten worden meegenomen bij de bepaling van de benodigde weerstandscapaciteit. De belangrijkste risico’s per programma kunt u ook terugvinden bij de programma’s zelf.
Bewustwording van risico’s is een belangrijke stap in het beheersen van risico’s. Regelmatig moeten we stilstaan bij onze doelstellingen van beleid, programma of project. En nadenken welke risico's het bereiken van deze doelstellingen van beleid in de weg staan. Pas als we onze risico's kennen, kunnen we ook gepaste maatregelen treffen. Hierdoor zijn we als organisatie beter in staat onze doelstellingen te realiseren.

Tabel: PW.01 Benodigde weerstandscapaciteit
(x € mln.)

De benodigde weerstandscapaciteit per programma is als volgt opgebouwd:

Ons financiële risicoprofiel bepaalt onze benodigde weerstandscapaciteit. Dit is het bedrag dat nodig is om de financiële gevolgen van de risico’s op te vangen. Deze benodigde weerstandscapaciteit bedraagt, bij een zekerheidspercentage van 90%, € 32,8 miljoen. Dit betekent dat we met 90% zekerheid kunnen zeggen dat het totale risicobedrag tussen de € 0 en € 32,8 miljoen uitkomt. Dit bedrag hebben we nodig als tijdelijke overbrugging om onze risico’s financieel op te vangen. Wel dienen we, als de risico's zich voordoen, incidentele of structurele maatregelen te treffen om de gevolgen van de risico's op te vangen. Ten opzichte van de vorige inventarisatie (jaarverslag 2020) is de benodigde weerstandscapaciteit afgenomen met € 5,9 miljoen. Dit houdt voornamelijk verband met:

• Daling bij sociaal domein met € 2,2 miljoen door effecten Project Maatregelen Betaalbaarheid Ondersteuning en Zorg en door het risico over autonome jeugdhulp in verband met het beschikbaar komen van extra gelden van het Rijk (arbitrage-uitspraak).
• Een daling bij de bestaande grondexploitaties van € 1,9 miljoen (€ 14,2 miljoen jaarrekening 2020 naar € 12,3 miljoen begroting 2022) als gevolg van afname van de nog te realiseren opbrengsten en kosten.
• Vervallen diverse risico’s binnen het programma Bedrijfsvoering, omdat deze zijn afgedekt door beschikbare middelen in onder andere de bedrijfsvoeringsreserve (daling € 1,1 miljoen).
• Het corona-effect voor de programma-risico's (niet grondexploitaties) is gedaald van € 1,2 miljoen jaarrekening 2020 naar € 0,6 miljoen begroting 2022. De inschatting is dat de bijdragen van het Rijk de extra lasten respectievelijk de gederfde inkomsten deels zullen afdekken.

Bovenstaande tabel laat zien hoe de benodigde weerstandscapaciteit vanuit de verschillende programma’s is opgebouwd. Onderstaande tabel geeft inzicht in de belangrijkste tien financiële risico’s van de gemeente Amersfoort. Het gaat hier om de belangrijkste risico's gerangschikt naar financiële impact. De kans dat het risico optreedt bepaalt samen met het financiële gevolg de impact van het risico op het risicoprofiel. De financiële impacts van onderstaande risico’s is opgenomen binnen de totaal benodigde weerstandscapaciteit zoals hierboven genoemd.

Tabel: PW.02 Top 10 belangrijkste financiële risico's
(x € mln.)

Tabel: PW.02.A Risico’s met grootste mutatie weerstandscapaciteit
(x € mln.)

Meerjarenperspectief
Kijkend naar het toekomstig meerjarenperspectief van het weerstandsvermogen wordt onderscheid gemaakt tussen enerzijds de grondexploitaties en anderzijds de overige (programma) risico's.
De basis voor het meerjarenperspectief van de grondexploitaties is het eind 2020 geactualiseerde meerjarenprogramma grondexploitaties ( MPG ). Het MPG laat voor de bestaande grondexploitaties op termijn een aanzienlijke daling zien van het weerstandsvermogen (van € 12,3 miljoen in 2022 naar € 6,8 miljoen in 2025). Naar verwachting zijn in 2025 de meeste  bestaande grondexploitaties afgesloten. Een beperkt aantal, waarvan Vathorst Bedrijventerrein en Wieken-Noord de belangrijkste zijn, lopen nog door.
De mogelijke effecten van het coronarisico zijn bij deze herziening per project verwerkt (onder andere middels de vastgestelde parameters) en dus in het resultaat van de grondexploitaties verwerkt. Een nadere toelichting op de risico's van de grondexploitaties staat opgenomen in het MPG .
Mede voor het bepalen van de risico's worden de grondexploitaties jaarlijks herzien. Bij deze herziening worden nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen niet meegenomen. Toch kunnen deze ontwikkelingen, zoals bijvoorbeeld Bovenduist, Kop van Isselt, herontwikkeling van de huidige stadhuis locatie een substantieel risico-profiel met zich meebrengen, afhankelijk van de gekozen ontwikkelstrategie. Omdat deze strategie nog niet vastligt en ook andere ruimtelijke en financiële kaders niet zijn vastgesteld, zijn deze toekomstige risico's buiten beschouwing gelaten.
Voor de overige (programma) risico's wordt een lichte stijging verwacht van € 20,5 miljoen in 2022 naar € 22,0 miljoen in 2025.

Tabel: PW.03 Meerjarenperspectief benodigde weerstandscapaciteit
(x € mln.)

De beschikbare weerstandscapaciteit bestaat uit de saldireserve. Deze reserve kunnen we inzetten om de financiële gevolgen van de risico's op te vangen. Voorheen was ook de reserve sociaal domein begrepen onder de beschikbare weerstandscapaciteit, voor zover dit het vrije (niet beklemde deel) betrof.

Tabel: PW.04 Beschikbare weerstandscapaciteit
(x € mln.)

Als indicator gebruiken we het weerstandsvermogen. Het weerstandsvermogen is de beschikbare weerstandscapaciteit gedeeld door de benodigde weerstandscapaciteit. Met andere woorden: het bedrag dat we aan reserves beschikbaar hebben om de financiële gevolgen van de risico's op te vangen, gedeeld door het bedrag dat we op basis van ons risicoprofiel nodig hebben. Deze ratio moet eigenlijk conform de door uw Raad vastgestelde ijkpunten tussen de 1,2 en 1,5 liggen. Nu heeft uw Raad bij de Kadernota besloten dat de weerstandsratio voor de jaarschijven 2022 en 2023 minimaal de ratio van 1,0 moet hebben.
Onderstaande tabel geeft het meerjarig verloop van de weerstandsratio in vergelijking tot de jaarrekening 2020. Meerjarig zien we een daling van de weerstandsratio, in verband met het afnemen van de saldireserve, welke veroorzaakt wordt door het onttrekken van de negatieve begrotingssaldi aan de saldireserve. Naar verwachting daalt de gepresenteerde weerstandsratio doordat in de benodigde weerstandscapaciteit voor de grondexploitaties de nieuwe, te verwachten grondexploitaties nog niet zijn opgenomen (zie ook 'Meerjarenperspectief').

Tabel: PW.05 Verloop van het weerstandsvermogen
(x € mln.)

Risico’s zijn mogelijke belemmeringen voor het bereiken van de doelen van de gemeente. Het gaat onder andere om financiële risico’s. Bij de programma’s is beschreven wat de belangrijkste financiële toprisico’s zijn en hoe deze worden beheerst. De paragraaf Risicomanagement en weerstandsvermogen gaat ook in op de financiële risico’s.
Daarnaast is er ook een breed scala aan niet-financiële risico’s. Denk bijvoorbeeld aan het niet realiseren van beleidsinhoudelijke doelstellingen, imago en privacy. De gemeente heeft de ambitie de majeure niet- financiële risico’s gestructureerd en geprioriteerd in beeld te brengen en deze te verwerken in de planning- en controldocumenten. Wij hebben hiervoor de eerste stappen gezet. Van belang is dat de risico’s en de gekozen afwegingen en prioriteringen naar toprisico’s samenhangend en evenwichtig tot stand komen. Dit is complex en vergt een zorgvuldig proces, gegeven de vele, merendeels subjectieve, factoren, overwegingen en keuzes. Hoe bijvoorbeeld een belangrijk imagorisico te wegen ten opzichte van het niet bereiken van een bepaald maatschappelijk doel? We zijn medio 2021 gestart met een traject van risicosessies met management, directie en college. Wij verwachten dat dit traject een goede basis vormt om de top niet-financiële risico’s op te nemen in de begroting 2023.