Financiën

Twee jaar geleden waren de economische vooruitzichten voor de jaren 2020 en latere jaren goed. Totdat begin 2020 het coronavirus kwam en de economie in het tweede kwartaal 2020 fors kromp. In de zomer van 2020 was het idee dat we corona langzaam maar zeker achter ons zouden kunnen laten. Niets bleek minder waar: er kwam een tweede en een derde coronagolf met oplopende besmettingen en bijbehorende lockdown van de economie en samenleving. Inmiddels zijn veel mensen gevaccineerd. De besmettingscijfers zijn in de tweede helft van de zomer 2021 weer gedaald. De economie leeft weer op, mede door een ruimhartig monetair beleid. De vooruitzichten voor 2022 en volgende jaren zijn sterk afhankelijk van een eventuele nieuwe coronavirusmutaties en de gevolgen daarvan. Blijven nieuwe mutaties uit, dan is er een gerede kans op hernieuwde economische groei. Komt er echter een nieuwe coronagolf met een nieuwe lockdown, dan wordt de economie weer hard getroffen. Wat de afgelopen jaren wel gebleken is, is dat de economische neergang slechts tijdelijk is en de economie weer gelijk opleeft na het beëindigen van een lockdown. Onze vaderlandse economie blijkt zeer veerkrachtig te zijn. Veel werkgevers zitten te springen om goed gekwalificeerd personeel. De Europese Centrale Bank (ECB) blijft extra geld in de economie pompen, waardoor de rente en inflatie naar verwachting laag zullen blijven. De rijksfinanciën staan door de economische steun voor de coronacrisis in Nederland volledig uit het lood. De ontregelde rijksfinanciën én het uitblijven van een nieuw kabinet, hebben ook gevolgen voor de gemeentelijke financiën. De opschalingskorting loopt nog steeds op, tot en met 2025. Er is alleen een papieren toezegging voor het extra mogen ramen van tijdelijke extra middelen voor de Jeugdzorg in de periode 2023-2025, maar nog geen formele toezegging over extra structurele middelen voor de Jeugdzorg. Het is onzeker of een nieuw kabinet zal moeten bezuinigen om de overheidsfinanciën structureel weer op orde te krijgen. Als dat het geval is, kan dit ook weer gevolgen hebben voor onze financiële situatie als gemeente.
Naast corona, hebben we ook te maken met klimaatverandering. De kosten en gevolgen daarvan (zowel maatschappelijk als economisch) daarvan worden als een veelvoud van die van corona beschouwd. Hoe, wanneer en wie deze gevolgen gaat dragen, is nog onbekend.
Het Centraal Planbureau (CPB) raamt voor de komende jaren (bij het uitblijven van nieuwe coronagolven) wel weer een aanhoudende economische groei. De olieprijs is fors gestegen ten opzichte van een jaar eerder; andere grondstoffen zijn schaars en hebben een opwaartse invloed op de inflatie. De huizenprijzen blijven landelijk, maar ook in de regio Amersfoort naar verwachting stijgen: de vraag is immers (veel) groter dan het aanbod, ook al ligt het bouwvolume in Amersfoort met gemiddeld 1.000 nieuwe woningen per jaar relatief hoog. Bovendien is de hypotheekrente  laag en blijft waarschijnlijk voorlopig ook laag. De spaarrentes laten nog steeds een dalende trend zien. Veel banken hanteren een rentepercentage van nul procent of zelfs een negatieve rente, wat sparen niet aantrekkelijker maakt maar het aflossen van de bestaande hypotheeklening daarentegen wel.

De recentelijk afgesloten CAO's laten vanwege corona beperkte loonstijgingen zien. Er blijft sprake van schaarste op de arbeidsmarkt. Zijn de CAO-loonstijgingen de eerste helft van dit jaar beperkt, de ontwikkeling van de sociale lasten is dat niet. Ook voor 2021 wordt wederom een stijging van de pensioenpremies verwacht.
Het aantal bijstandscliënten stijgt licht, als gevolg van de stijging van onder andere de verhoging van de AOW-leeftijd en de instroom vanuit de participatie wet. Van de andere kant zijn er in de zomer 2021 volgens het CBS meer vacatures dan werklozen. Maar vanwege de mismatch tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt, zullen er nog steeds mensen werkloos blijven en in de bijstand terecht komen. De verwachting is dan ook dat de uitgaven aan de bijstand de komende jaren niet fors zullen dalen.
Als klein land zijn we als Nederland sterk afhankelijk van het buitenland. Kleine ontwikkelingen in het buitenland kunnen grote gevolgen hebben voor de Nederlandse economie. Zo vormden in het verleden de handelsoorlogen tussen de Verenigde Staten en China een serieuze bedreiging voor de hoge economische groei in Europa en in Nederland. Nu beperkt en bedreigt de ontregelde wereldhandel de economische groei in de Eurozone.

Het CPB blijft in haar meest recente ramingen positief over de economische groei in ons land. Werd er vorig jaar ten tijde van het opstellen van de begroting 2021-2024 nog een krimp van de economie van 5,1% verwacht voor 2020 en een groei van 3,2% in 2021; inmiddels verwacht het CPB een economische groei van 3,8% voor dit jaar (2021) en 3,2% in 2022. Daarmee blijkt de economie bijzonder veerkrachtig. Was in 2015 6,9% van de beroepsbevolking werkloos; dat percentage is de afgelopen jaren gedaald naar 3,4% in 2019. De verwachting was dat die op zou lopen naar 6,5% in 2021; inmiddels is ook die verwachting neerwaarts bijgesteld. Op basis van de inzichten uit augustus van dit jaar bedraagt de werkloze beroepsbevolking 3,4% in 2021 en 3,6% in 2022.
Van de koopkrachtontwikkeling hoeven de Nederlandse huishoudens het in 2022 niet te hebben. Het CPB raamt de koopkrachtontwikkeling op 0,8% in 2021 en 0% in 2022. De reden hiervoor is dat het (demissionaire) kabinet vooralsnog geen voornemens heeft om iets te doen aan lastenverlichting voor de burger. Daarnaast is de inflatie vrijwel gelijk aan de CAO-loonontwikkeling. Er blijft dan geen geld over dat 'vrij besteedbaar' is. Het overheidstekort komt minder laag uit dan eerder gedacht. Het tekort is in 2021 5,3% van het Bruto Binnenlands Product (BBP) en ontwikkelt zich naar een tekort van 1,8% van het BBP in 2022. Daarmee ligt het tekort weer binnen de in Europees verband afgesproken norm van 3%. Deze daling komt met name doordat de economie harder groeit dan verwacht. Dat zorgt ook voor een afname van de staatsschuld van 57,4% in 2021 naar 56% in 2022. Aanvullende rijksbezuinigingen lijken daarmee op dit moment overbodig.

Naast de verbeterende vooruitzichten voor de Nederlandse economie in zijn geheel, is er in 2022 en volgende jaren weinig reden om optimistisch te zijn over de gemeentelijke financiën. Het gemeentefonds groeit en krimpt in lijn met de rijksuitgaven zodat gemeenten in goede tijden meeprofiteren van de hogere rijksuitgaven en in slechte economische tijden ook moeten bezuinigen. Normaal groeit het gemeentefonds mee met de rijksuitgaven. Nu is echter de groei van het gemeentefonds voor de jaren 2020 en 2021 al vastgesteld, maar de opschalingskorting loopt de jaren ná 2021 nog structureel door wat tot een budgettair nadeel leidt van bijna € 1 miljard in het gemeentefonds en voor de gemeente Amersfoort in totaal van ongeveer € 10 miljoen. Daarnaast is het op het moment van schrijven van deze tekst nog niet duidelijk welke afspraken een nieuw kabinet wil maken met de gemeenten: blijft de huidige trap op-trap af systematiek gecontinueerd? Krijgen gemeenten een passende vergoeding voor de energietransitie? Schaft een nieuw kabinet de (oploop van de) opschalingskorting af? Krijgen we echt structureel geld voor de jeugdzorg? Allemaal vragen die momenteel nog boven de markt hangen en die in grote mate hun schaduw over deze begroting werpen. Er zijn immers veel onzekerheden. Deze onzekerheden kunnen overigens zowel negatief maar ook positief uitpakken. Vermoedelijk is ten tijde van het opstellen van de Kadernota 2023-2026 een deel van deze onzekerheden weggenomen, zodat een nieuwe College en nieuwe Raad nieuwe keuzes kunnen maken.
Onder dit onzekere gesternte maakt ons College deze nieuwe begroting. De gemeentelijke financiën staan in elk geval ernstig onder druk, zeker als de ambities en opgaven die nu incidenteel gedekt zijn in onze meerjarenbegroting, structureel gemaakt worden. Reden voor ons College om dit najaar een brede ambtelijke financiële verkenning te starten. Uw Raad krijgt de uitkomsten daarvan rond de verkiezingen van maart 2022.