Voor u ligt de Meerjarenbegroting 2022-2025 van de gemeente Amersfoort. Deze begroting is tot stand gekomen in een tijd van perspectief, een tijd van (economisch) herstel waarin we weer meer vooruit kunnen en durven kijken en steeds minder te maken hebben met de maatregelen om de corona-pandemie tegen te gaan. Door de werking van de vaccins neemt de bezetting in de ziekenhuizen af en lijken lockdowns voorlopig niet nodig. We mogen weer genieten in hotels, restaurants en op terrassen, er wordt weer gesport en ook culturele instellingen kunnen weer bezocht worden. Nederland is voor een groot deel weer ‘open’ en dat zien we terug in de verwachtingen voor de economische groei, werkloosheid en koopkracht.
Vanuit een optimistische blik naar de toekomst, maar met oog voor de effecten die de coronacrisis in onze samenleving achterlaat en de financiële situatie waarin wij ons als gemeente bevinden, is deze begroting opgesteld.
De begroting 2022 is ook de laatste begroting die dit college presenteert en waarin wij vanuit onze gedeelde visie en toekomstbeeld op de stad aangeven welke doelen wij in de komende periode nog willen realiseren binnen de groeiende, duurzame en inclusieve stad. Wij hebben in de afgelopen jaren grote stappen gezet met de ambities die wij aan de start van deze college- en raadsperiode formuleerden: he t op een verantwoorde wijze laten groeien van de stad, de verduurzaming van onze gemeente en het zijn en blijven van een inclusieve stad waarin iedereen zich thuis kan voelen.
Op verschillende terreinen maakt Amersfoort een schaalsprong en samen met de gemeenteraad, inwoners, verenigingen, bedrijven en (maatschappelijke) organisaties hebben wij de lijnen mogen uitzetten om ervoor te zorgen dat onze stad toekomstbestendig wordt en ook voor de volgende generaties een fijne plek blijft. Dat doen wij o.a. door te anticiperen op de groei van onze stad en antwoorden te formuleren op de woon- en klimaatcrisis waarmee wij te maken hebben. Deze grote opgaven zijn de afgelopen jaren op de kaart gezet binnen Amersfoort, waardoor we niet alleen belangrijke meerjarige kaders hebben vastgesteld (o.a. kaders voor in- en uitbreiding van de stad, energietransitie, klimaatadaptatie, circulaire economie en duurzame mobiliteit), maar waarbij ook concrete oplossingen steeds meer zichtbaar worden, zoals meer (diverse) woningen, zonnepanelen, groene daken en laadpalen.
Daarbij onderscheiden wij ons door continu in te zetten op een inclusieve stad waarin gelijkwaardigheid, jezelf kunnen zijn en kansengelijkheid centraal staan en waarin iedereen naar zijn of haar kunnen kan meedoen.
I n deze begroting leest u welke stappen er in het komende jaar nog gezet worden binnen de duurzame, groeiende en inclusieve stad en welke inhoudelijke en financiële prioriteiten wij daarbij van belang vinden, zoals ook in de Kadernota 2022-2025 aangegeven. U zult daarbij merken dat deze begroting weliswaar de laatste periode van dit college markeert, maar dat wij geenszins van plan zijn om deze laatste periode slechts ‘op de winkel te passen’. Zoals destijds ook in het raadsakkoord aangegeven hebben wij immers te maken met opgaven die verder rijken dan deze raadsperiode. Ook in ons laatste jaar blijven wij daarom volop voortbouwen aan de groeiende, duurzame en inclusieve stad en zetten wij ons in voor een groen en duurzaam economisch herstel .
Agenda voor herstel en perspectief na de coronacrisis
Zoals aangekondigd in de Kadernota wordt er parallel aan deze begroting samen met belanghebbenden in de stad gewerkt aan een agenda voor herstel en perspectief na de coronacrisis. In deze agenda geven wij aan op welke manier wij willen reageren op de effecten van de coronacrisis op de korte en lange termijn en welk beleid en concrete maatregelen daarvoor nodig zijn. Het gaat daarbij om het dempen van negatieve effecten van de crisis, zoals het tegengaan van achterstanden, maar ook om het vasthouden van positieve effecten en het benutten van kansen. Bijvoorbeeld als het gaat om de inrichting van de publieke ruimte en een aantrekkelijke binnenstad. In een separaat raadsvoorstel wordt deze agenda aangeboden aan de gemeenteraad, waarin een voorstel wordt gedaan voor concrete maatregelen waarmee we direct aan de slag willen. Daarnaast benoemen wij een aantal thema’s die verder uitgewerkt moeten worden met belanghebbenden in de stad. Wij willen extra aandacht geven aan de volgende thema’s:
- Ondersteunen van groepen in een kwetsbare situatie en voorkomen van tweedeling;
- Stimuleren van sociale verbondenheid en voorkomen van polarisatie;
- Levendige en leefbare (binnen)stad;
- Brede welvaart en toekomstbestendige arbeidsmarkt.
Voor het grootste deel passen de maatregelen die wij willen nemen binnen het vastgestelde beleid en de hiervoor beschikbare (Rijks)middelen, die waar mogelijk integraal worden ingezet voor maatregelen in het kader van de coronacrisis. Middelen die wij van het Rijk krijgen voor coronasteun houden wij voor dat brede doel beschikbaar. Daarvoor stellen wij, op verzoek van de raad, een corona-fonds in dat bij de jaarrekening 2021 gevuld zal worden met de restanten van de gelden die van het Rijk zijn ontvangen voor coronasteun. Om wel een snelle start te kunnen maken met een aantal maatregelen die wij op de korte termijn willen nemen (de 'quick wins'), stellen wij bij deze begroting voor om alvast €500.000 in deze reserve te storten. In het raadsvoorstel dat u afzonderlijk dit jaar ontvangt over de agenda wordt concreet opgenomen met welke maatregelen wij willen beginnen.
Verder bouwen aan de groeiende, duurzame en inclusieve stad
Voor de komende periode blijven de opgaven binnen de pijlers duurzame, groeiende en inclusieve stad de focus van dit college. Daar liggen de grootste uitdagingen voor onze stad als we ervoor willen zorgen dat Amersfoort een fijne, vitale en gezonde woon- werk- en verblijfstad blijft voor alle mensen die in Amersfoort (willen) wonen, werken en/of verblijven. Zoals wij in de Kadernota ook aangaven, heeft de coronacrisis het belang van deze opgaven niet verminderd, maar in verschillende gevallen juist vergroot.
Duurzame stad
De verduurzaming van Amersfoort hebben wij hoog op de agenda, we streven immers naar een CO2-neutrale en afvalloze stad, die bovendien klimaatbestendig is. Op die manier dragen wij bij aan het tegengaan van de wereldwijde klimaatverandering.
Bij deze opgaven speelt duurzame energieopwekking een belangrijke rol. Dat is een grote opgave, zeker gezien het feit dat onze stad groeit en daarmee de behoefte aan duurzame energie stijgt. We hebben de afgelopen jaren de basis gelegd voor de energietransitie in Amersfoort met de Warmtevisie en meer recent met de Transitievisie Warmte. Daarmee hebben we de uitgangspunten voor het aardgasvrij maken van de stad geformuleerd en is ook het tijdspad hoe daar te komen inzichtelijk gemaakt. Met de Regionale Energiestrategie zijn concrete locaties benoemd voor het opwekken van de energie. We zien dat projecten voor zonne- en windenergie in de stad steeds meer vorm krijgen en zetten ook in op het ondersteunen van initiatieven uit de wijken, want alleen met voldoende draagvlak bij inwoners en bedrijven komt de energietransitie van de grond. De betrokkenheid van mensen in de stad bij de totstandkoming van beleid is altijd een belangrijk speerpunt binnen de gemeente, maar vraagt bij de verduurzamingsopgave nog meer aandacht. De energietransitie vraagt immers van iedereen een bijdrage en dat maakt ook de betaalbaarheid ervan van groot belang. We zien dat de uitvoeringskracht en middelen beperkt zijn; niet alleen bij huurders, woning- en vastgoedeigenaren, maar ook bij de gemeente. We zetten daarom in op aanvullende financieringsmogelijkheden zoals subsidies, maar realiseren ons ook dat de beperkte middelen vragen om scherpe prioriteitsstelling. Daarover voeren wij met de gemeenteraad het gesprek.
In de aankomende tijd gaan wij verder met de uitvoering van de plannen die we gemaakt hebben; er wordt gewerkt aan een uitvoeringsplan voor Schothorst en de aanleg en uitrol van het warmtenet krijgt steeds meer gestalte. Ook gaan we verder met het onderzoeken van alternatieve bronnen van warmte en bekijken we welke bronnen onze stad rijk is.
Door te zorgen voor minder verharding en meer groen in de stad werken we aan de klimaatbestendigheid van Amersfoort. Daar gaan we de komende tijd mee door, samen met het verduurzamen van mobiliteit en het verder ontwikkelen van een circulaire economie. Daar hoort o.a. ook het implementeren van deelmobiliteit en Mobility as a Service (MaaS) voor inbreidingslocaties bij, en het invoeren van omgekeerd inzamelen in de gestapelde bouw, de laatste stap in het gescheiden inzamelen van grondstoffen.
Groeiende stad
Amersfoort is een fijne plek om te wonen en dat merken we aan de grote vraag naar passende en betaalbare woonruimte. We zien dat de krapte op de woningmarkt steeds verder oploopt, dat huizenprijzen blijven stijgen en dat een betaalbare woning in de stad voor steeds meer groepen onbereikbaar lijkt. Voor al die groepen willen wij een aantrekkelijke, leefbare en inclusieve stad blijven en op verschillende manieren gaan we de wooncrisis tegen het lijf. Er wordt volop gebouwd in de stad, zo kwamen er vorig jaar 1175 woningen in Amersfoort bij. Er verrijzen de komende jaren nieuwe stadswijken, zoals op de Hoef, Langs Eem en Spoor, Vathorst Bovenduist en de Kop van Isselt. Op bijvoorbeeld de Hoef krijgen de plannen al steeds meer vorm, bij andere ontwikkelingen staan we nog aan de start en worden de kaders in de komende periode verder uitgewerkt.
Het is de komende tijd van belang om het tempo van bouwen vast te houden, zoals in het Deltaplan Wonen is vastgesteld. Daarvoor is aanvullende ondersteuning en financiering van het Rijk onmisbaar en o.a. via verschillende kanalen blijven wij aansturen op nationale afspraken over de verdere aanpak van de wooncrisis.
Op lokaal niveau blijft het essentieel om, vooral bij inbreiding, omwonenden al vanaf een vroeg stadium te betrekken bij de plannen. Nieuwe woningen binnen de stadsgrenzen brengen nieuwe mogelijkheden, maar ook zorgen en nieuwe vraagstukken met zich mee. Bijvoorbeeld als het gaat om de bereikbaarheid, het voorzieningenniveau, parkeermogelijkheden en de invloed die het heeft op de sociale structuur van een bestaande wijk. Dat vraagt om een zorgvuldige belangenafweging van de soms tegenstrijdige belangen, het betrekken van inwoners daarbij en het bespreken en uitleggen van de keuzes die er gemaakt worden. O.a. de wijkperspectieven die wij opstellen voor het Soesterkwartier en Liendert zullen behulpzaam zijn bij deze belangenafweging bij toekomstige plannen en ontwikkelingen in die wijken. En aan de hand van de participatiegids brengen we de belangen bij ruimtelijke ontwikkelingen in beeld en bepalen we de manier waarop participatie vorm krijgt.
Inclusieve stad
Amersfoort wil een inclusieve stad zijn, waarin iedereen naar zijn of haar kunnen mee kan doen, zichzelf kan zijn en waarin gelijkwaardigheid en kansengelijkheid centraal staan. Daarbij bieden wij aan mensen die dat nodig hebben passende zorg en ondersteuning.
Het Beleidskader Inclusieve Stad 2021-2026 vormt de basis voor ons brede sociaal beleid en is leidend voor de doelen en activiteiten binnen de ondersteuning, (jeugd)zorg, onderwijs, minimabeleid, participatie, toeleiding naar werk, diversiteit, antidiscriminatie en sociale veiligheid in Amersfoort. Het vergroten van weerbaarheid, focus op positieve gezondheid en het samenleven op een gezonde, actieve en prettige wijze staat daarbij voorop. Het verbinden en ontmoeten van inwoners met elkaar speelt daarbij een belangrijke rol, maar ontstaat niet altijd vanzelf. Dit vraagt onze continue aandacht, zeker nu de tweedeling in de samenleving versterkt lijkt te zijn door de corona-pandemie.
Wij zijn er trots op dat we met het Beleidskader samen met partnerorganisaties, professionals, zorgaanbieders, onderwijsinstellingen, adviesorganen, belangenorganisaties, ervaringsdeskundigen, vrijwilligers en natuurlijk inwoners een gezamenlijke visie op de inclusieve stad hebben opgesteld. Via de Monitor Inclusieve stad is de komende jaren te volgen op welke wijze er uitvoering gegeven wordt aan het beleidskader en belangrijker; wat de effecten ervan zijn.
In de aankomende periode zetten wij binnen de inclusieve stad extra in op onze wijkgerichte aanpak. Dat doen wij niet alleen binnen het sociaal domein, maar ook binnen onderwijs, sport en cultuur. Op deze manier kunnen wij nog beter aansluiten op de netwerken van inwoners. Ook de regionale samenwerking wordt de komende tijd versterkt, bijvoorbeeld rondom jeugdhulp en beschermd wonen. Daarmee hebben wij al een start gemaakt met de regiovisies, waarin gemeenten gezamenlijk leidende principes hebben opgesteld. Het wordt nu zaak deze te vertalen naar lokale werkwijzen en op regionaal niveau nieuwe inkoopcontracten te sluiten.
Een belangrijke focus binnen de regionale en wijkgerichte aanpak is preventie; wij zijn erop gericht signalen vroegtijdig op te pikken zodat we mensen direct hulp kunnen bieden wanneer zij ergens tegenaan lopen. Dat is van belang als het gaat om zorg en ondersteuning, maar ook als het gaat om bestaanszekerheid.
De inzet van preventie is ook een van de manieren waarop we werken aan de betaalbaarheid van de zorg en ondersteuning. Omdat inwoners van onze stad moeten kunnen blijven rekenen op zorg en ondersteuning wanneer zij dat nodig hebben, treffen wij verschillende maatregelen waarmee wij de kosten in de hand kunnen houden. En lobbyden wij de afgelopen tijd bij het Rijk voor toereikende financiering. En met succes, bleek dit jaar toen de arbitragecommissie oordeelde dat gemeenten landelijk in 2022 netto € 1,3 miljard structureel tekort komen op de budgetten jeugdzorg.
We zetten de extra middelen die wij van het Rijk krijgen gericht in om meerjarig de (transformatie van de) hulp aan kinderen, jongeren en gezinnen versterken. Samen met het Rijk stellen gemeenten hiervoor een hervormingsagenda op. Uitgangspunt is dat wij de hulp aan kinderen en omgeving verbeteren en tegelijkertijd ook maatregelen nemen om de zorg en ondersteuning beheersbaar en betaalbaar te houden. Met de middelen worden bestaande tekorten gedekt en kan er gewerkt worden aan oplossingen voor actuele knelpunten, waaronder wachttijden voor diverse vormen van specialistische jeugdhulp, problemen met het tijdig in gang zetten van hulp bij jeugdbescherming, toenemende druk op de eerstelijns ondersteuning (wijkteams, POH Jeugd) en de grote, druk op de bemoeizorg. Omdat de tekorten ook zijn voorgefinancierd met een bijdrage vanuit de algemene middelen wordt deze bijdrage (vanaf 2015) verrekend met de extra middelen die wij nu krijgen. Ook hebben wij rekening gehouden met het verzoek van de raad om te kijken naar alternatieven voor een aantal voorgestelde bezuinigingen (amendement 2020-129A, Motie 2021-90M). In het hoofdstuk inclusieve en veilige stad leest u meer over de inzet van de extra middelen.
Aanpak van de financiële opgave
Aan het begin van deze inleiding gaven wij al aan dat de opgaven waarmee wij te maken hebben verder rijken dan deze raadsperiode. Als we de komende jaren het verschil willen blijven maken binnen de duurzame, groeiende en inclusieve stad, dan moeten thema’s die nu incidenteel gedekt zijn in de begroting zoals de energietransitie, Deltaplan Wonen, minimabeleid, klimaatadaptatie, boa’s, woonoverlast, circulaire economie en ondermijning bestendigd worden in de begroting.
Bij het opstellen van de begroting 2019-2022 hadden wij de mogelijkheid om aan de uitvoering van de duurzame, groeiende en inclusieve stad een fors pakket aan incidentele en structurele middelen te koppelen. Helaas hebben wij op dit moment een andere financiële uitgangspositie en is er weinig financiële ruimte. In de jaren ’22 en ’23 hebben we weliswaar een structureel overschot, maar de jaren daarna laten een tekort zien. Op verschillende beleidsterreinen lopen we steeds meer tegen financiële grenzen aan en zijn nadere keuzes nodig. Bijvoorbeeld als het gaat om de activiteiten binnen het programma Duurzaamheid, en de betaalbaarheid van de zorg en ondersteuning aan inwoners in onze stad. Ook hebben wij te maken met verschillende onzekerheden zoals de ontwikkeling van de herverdeling van het gemeentefonds, de plannen van een nieuw kabinet voor de komende jaren en de middelen voor jeugdzorg, opschalingskorting e.d. Gelukkig zijn de economische verwachtingen voor de komende tijd gunstig, maar deze zijn wel afhankelijk van het verdere verloop van de corona-pandemie. Mochten er weer beperkingen nodig zijn, dan zal dit direct de economische ontwikkeling raken.
De afgelopen periode liet ons wederom zien dat een solide financieel beleid waarbij de gemeente voldoende flexibiliteit en weerbaarheid heeft om in te kunnen spelen op tegenslagen en onzekerheden van groot belang is. Vanwege onze huidige financiële positie en de onzekerheden die er zijn is het opstellen van een financieel sluitende begroting voor de jaren 2022-2025 op dit moment erg lastig. Wij kunnen daarom de incidenteel gedekte opgaven nu niet structureel opnemen in de begroting, zonder dat daarvoor ingrijpende financiële maatregelen genomen moeten worden (die mogelijk daarna onnodig blijken). Dat vinden wij in een tijd waarin de stad en de economie nog aan het herstellen zijn van een crisis niet wenselijk en verantwoord.
Met de incidentele dekking van de opgaven kan er de komende twee jaar, t/m 2023, doorgegaan worden met de uitvoering ervan. Zoals in de Kadernota aangekondigd zijn wij daarnaast zeer terughoudend geweest met nieuwe wensen gezien de financiële situatie van de gemeente. Conform de Kadernota zijn uitsluitend de autonome ontwikkelingen en vervangingsinvesteringen die noodzakelijk zijn om mee te nemen verwerkt in de begroting. Wel is er voor circulaire economie, duurzame mobiliteit en ondermijning incidenteel budget voor 2022 opgenomen. Op deze manier kan er in ieder geval t/m 2022 doorgewerkt worden aan deze belangrijke opgaven. Daarnaast wordt er parallel aan deze begroting een agenda opgesteld waarin maatregelen aangekondigd worden voor herstel en perspectief van Amersfoort na corona. Daarvoor stellen wij alvast een budget van €500.000 beschikbaar.
Bij de Begroting 2023-2026 zal opnieuw beoordeeld moeten worden op welke manier de incidenteel gedekte opgaven in de begroting vertaald kunnen worden. Dat zal niet meer aan deze raad en college zijn, maar aan een nieuwe gemeenteraad en college. Om hen te ondersteunen bij het maken van een besluit hierover, starten wij in het najaar van dit jaar een brede ambtelijke verkenning waarin mogelijkheden onderzocht worden om financiële ruimte vrij te maken. Bijvoorbeeld door middel van ombuigingen, andere manieren van (samen)werken en het vergroten van het verdienvermogen van de gemeente. De uitkomsten van deze verkenning, die we in maart 2022 verwachten, kunnen door de nieuwe Raad en College gebruikt worden bij het opstellen van een nieuw akkoord en de Begroting 2023-2026 en latere jaren.
Daarnaast blijven wij inzetten op ‘gamechangers’ vanuit het Rijk, Provincie en de Europese Unie, die onontbeerlijk zijn bij de enorme bouw- en verduurzamingsopgave waarmee we te maken hebben. Dat doen wij door middel van samenwerking met regio, provincie en Rijk rondom bijvoorbeeld de verstedelijkingsopgave, door lobby en het zoveel mogelijk benutten van kansrijke subsidiemogelijkheden en kennis. Zo werken we o.a. aan proposities voor het Nationaal Groeifonds en hopen wij wederom een bijdrage te kunnen ontvangen vanuit de Woningbouwimpulsregeling van het Rijk.
Tot slot
In de afgelopen periode hebben wij gestuurd op het zetten van impactvolle stappen binnen de Duurzame, Groeiende en Inclusieve stad, binnen een financieel solide beleid. Wij zijn er trots op dat er met de incidentele middelen die we hadden belangrijke beleidskaders zijn vastgesteld, grote projecten en ontwikkelingen zijn opgestart en dat we ons sociale, toegankelijke en diverse karakter hebben versterkt. De opgaven die wij van de raad hebben meegekregen hebben we binnen de financiële kaders kunnen uitvoeren, en tijdens de coronacrisis konden we handelen waar nodig. In dit laatste jaar presenteren wij een realistische begroting waarin wij niet vooruit lopen op de uitkomsten van de onzekerheden waarmee we nog te maken hebben, maar waarmee we de opgaven waarvoor wij staan wel kunnen continueren.